Podstawową rolę w reformie gospodarki odegrały przeprowadzone w różnym czasie i na różnych zasadach reformy agrarne. W Prusach uwłaszczenie rozciągnięto na wiele lat, zaś ziemianom wypłacano odpowiednie odszkodowania. Nie objęto nim wszystkich chłopów, ci którzy nie otrzymali ziemi, dołączyli do grupy robotników rolnych. W Austrii i Rosji reforma uwłaszczeniowa skierowana była przeciw polskiemu ziemiaństwu, w celu zyskania przychylności chłopów. Reforma austriacka z 1848 roku i rosyjska z 1864 roku obejmowały swym zasięgiem wszystkich chłopów, a odszkodowanie wypłacane od państwa było niższe niż w Prusach. Majątki z powodu braku środków były przestarzałe, z trudem dostosowywały się do nowych warunków. Dotknął je kryzys z lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, w wyniku którego wiele z nich upadło. Także rozdrobnione majątki chłopskie nie pozwoliły zapewnić tej warstwie godziwej egzystencji, a tym bardziej rozwijać na wsi nowe technologie. Jedynie na terenie zaboru pruskiego dzięki rynkowi zbytu i protekcjonistycznej polityce państwa rolnictwo intensywnie się rozwijało – likwidowano ugory, zmechanizowano część robót, zastosowano nawozy sztuczne, rozwinięto hodowlę. Spowodowało to, że poziom rolnictwa na Pomorzu i w Wielkopolsce na początku XX wieku zbliżył się do zachodniego. Poziom industrializacji ziem polskich był bardzo nierównomierny. Najlepiej radził sobie sąsiadujący z dawną Rzeczpospolitą Górny Śląsk, gdzie w parze ze stopniową modernizacją przemysłu wysoko stało rolnictwo. Na Pomorzu i w Poznańskim rozwijał się przemysł spożywczy, w Galicji w latach osiemdziesiątych rozwinął się przemysł związany z wydobyciem ropy naftowej. W Królestwie natomiast od połowy lat pięćdziesiątych modernizowano produkcję w zakładach włókienniczych, zaś na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych unowocześniono hutnictwo. Rozwijał się okręg łódzki i Zagłębie Dąbrowskie. Obok wielkiego przemysłu istniały liczne manufaktury, kwitło także tradycyjne rzemiosło. Dzięki zniesionej w 1851 roku granicy celnej eksport polskich wyrobów, szczególnie włókienniczych, z Królestwa stanowił intratny interes. Istotnym czynnikiem społecznym były migracje ludności. Oblicza się, że w latach 1870-1914 ziemie polskie opuściło ok. 3,6 miliona osób. O poziomie świadomości mieszkańców dawnej Polski świadczył stan analfabetyzmu. W zaborze pruskim pod koniec XIX wieku analfabeci praktycznie nie występowali, w austriackim stanowili ok. 50%, zaś w Królestwie 70 % ogółu ludności. Po tym jak Galicji przyznano większą autonomię nastąpił jej szybszy rozwój. Uprzemysłowienie tego rolniczego (ponad 80% ludności żyjącej z rolnictwa) nastąpić mogło jedynie dzięki zmianie polityki celnej, taryfowej i udzieleniu kredytów inwestycyjnych. Powstała państwowa sieć kolejowa, sieć dróg bitych, zaczęto regulować rzeki i meliorować obszary rolnicze. Utworzono spółdzielcze Kasy Zaliczkowe. We Lwowie powstały: Bank Rolny, Galicyjska Kasa Oszczędności, Towarzystwo Kółek Rolniczych i Związek Stowarzyszeń Zarobkowych i Gospodarczych. Od 1890 roku zaczęły powstawać Spółki Oszczędności i Pożyczek (Kasy Stefczyka). W celu rozwoju przemysłu powołano Komitet Krajowy do Spraw Przemysłu, który wspierał i jednoczył inicjatywy. Intensywnie rozwijały się również organizacje związane z oświatą i szkolnictwem. Dowiedz się więcej Komentarze artykuł / utwór: Zmiany społeczno-gospodarcze na ziemiach polskich w II poł. XIX wiekuDodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)

ziemie polskie w drugiej połowie xix wieku